Bitki bilim olarakta isimlendirilen botanik(=botany) bitkiler üzerinde çalışan biyolojinin alt dalıdır. Botanik bitkiler,algler ve mantarlar arasındaki evrimsel evrimsel bağları, kimyasal özelliklerini,hastalıkları,metabolizmalarını,gelişimlerini,üremelerini,büyümelerini ve yapılarını inceleyen son derece geniş kapsamlı biyolojinin alt disiplinlerinden biridir. Botanik biliminde eğitim alıp ihtisas yapmış bilimadamlarına botanikçi yada bitki bilimci denir. Botanik genel olarak 4 ana bölüme ayrılır.
3)Bitki Sistematiği(Sistematik Botanik)
Ayrıca botaniğin birçok alt disiplni mevcuttur.Bunları özetlersek;
Briyoloji(=Bryology)karayosunlarını inceler,
Etnobotanik(Ethnobotany) bitkiler ve hayvanlar arasındaki ilişkiler inceler.
Ekonomik Botanik ekonomik değeri olan bitkileri ve nasıl kullanılacağını inceler.
Ormancılık(Forestry) orman yönetimi ile ilgili çalışmaları kapsar.
Bahçecilik(Horticulture)çelikleme,yumru,köklü bitkilerden ve tohumlardan bitki yetiştirmek için ve bunun için gerekli toprak hazırlama süreçlerini içeren,mevcut bitki türlerini hibrit(melezleme) çalışmalarıyla zenginleştirmeyi amaçlayan bilimsel ve endüstriyel bir alandır.
Likenoloji(Lichenology) likenleri inceler.
Paleobotanik(Paleobotany) bitki fosillerini inceler.
Polenoloji(Palynology) polenleri ve sporları inceler.
Fikoloji(Phycology)Algleri inceler.
Fotokimya(Phytochemistry) bitkilerdeki kimyasal süreçleri inceler.
Fitopatoloji(Phytopathology) bitki hastalıklarını inceler.
Bitki Genetiği,bitkilerdeki genetik materyal(dna,rna,kromozomlar vs..)üzerinde çalışır.
Bitki ekolojisi,bitkilerin canlı ve cansız çevre üzerindeki karşılıklı etkileşimi üzerinde çalışır.
Botaniğin tarihçesine bakacak olursak bilinen en eski yazılı botanik bilgileri eski hint uygarlığına kadar uzanır.M.Ö 1700-110 yılları arasında yazılan ‘Rigveda’ adı verilen hinduizmin en eski dini metinlerinde,bitkilerin ‘Ağaçlar’ , ‘İnsanlara faydalı bitkiler’ ve ‘Sarmaşık=Sarınıcı’ bitkiler olarak 3 ayıran ilk bitki sistematiği kayıtlarının var olduğunu görürüz.Rigveda’nın diğer alt metinlerinde farklı şekillerde bitki sistematiği tanımları mevcuttur.
M.ö 4. ve 2. yüzyıllar arasında eski çin uygarlığında eczacılık amaçlı çok sayıda bitki kayıt listelerine ve bitki karışım bilgilerine rastlanır.Bu devirde birçok çinli yazar bitkiler üzerinde çalışmaları sonucu eczacılık bilgileri içeren yazılar yazmıştır.Bunlar arasında dikkate değer en önemli bilimadamları;M.Ö 2. yüzyılda yaşamış ünlü eczacılık bilimi uzmanı ‘Huangdi Neijing’,yine ilaçlar üzerinde uzmanlaşmış 11.yüzyılda yaşamış ‘Su Song’ ve ‘Shen Kuo’ sayılabilir.
M.Ö 300’lü yıllarda avrupada botanik çalışmaları görülmeye başlamıştır.Bu tarihlerde Aristotales’in öğrencisi olanTheoprastus, ‘Historia Plantarum'(Bitkilerin Tarihi) ve On the Causes of Plants'(Bitkilerin nedenleri üstüne) isimli iki büyük botanik çalışmasına imza atmıştır.’Historia Plantarum kitabı latinceye çevrilmiş olup günümüze kadar ulaşabilmiştir.
M.S 1. yüzyılda yaşamış olan Pedanios Dioskorides tıbbi bitkiler alanında greko-romen uygarlığının yetiştirdiği önemli botanikçilerden biridir.Dioskorides’in 5 ciltten oluşan ‘De Materra Medica’ isimli kitabı şifalı bitkiler kitabı içinde çok önemli bir yere sahiptir.Bu kitapta 600’e yakın bitki hakkında lokasyon,morfolojik ve tıbbi kullanımları hakkında bilgiler vermiştir.Bitkileri 1)Aromatik Bitkiler2)Yenen yada besin olarak kullanılan bitkiler3)Şifalı bitkiler olarak sınıflandırmıştır.Yine M.S 1. yüzyılda Romalı filozof Gaius Plinius Secundus 37 ciltlik ‘Naturalis Historia'(Doğa Tarihi) ansiklopedisini yazmış ve eserinin 16 cildini bitkilere ayırarak botanik tarihindeki yerini almıştır.
M.S(828-896) yılları arasında yaşamış iranlı müslüman biyolog Abü Hanifa Dinawari ‘Kitab al Nabat'(Book of Plants=Bitkilerin Kitabı) adlı eseriyle önemli bir yere sahiptir.Kitabında 640’a yakın bitki türü tanımlamış,bitki gelişimi ve aşamalarını,tohum,çimlenme,bitkilerde meyve ve çiçek oluşumu konusunda bilgilere yer vermiştir.
13. yüzyılda yaşamış olan İbn al-Baitar ‘Kitab al Jami Adwiya al Mufrada’ isimli eseriyle yaşadığı yüzyılın en önemli botanikçisi ve eczacısı idi.İbn al-Baitar’ın 300’ün üzerinde kendisine ait keşfi vardır.İlaçlar,yiyecekler ve 1400’den fazla farklı bitki bitki türleri üzerinde çalışmalar yapmıştır.İbn al-Baitar’ın kitabı ‘Kitab al Jami fi Adwiya al Mufrada’ 1758 yılında latinceye çevrilmiş,19.yüzyılın başlarına kadar kullanılmış ve avrupalı meslektaşları üzerinde çok etkili olmuştur.
15.ve 16. yüzyıllarda tıbbi bitkiler ile alakalı çok sayıda makale ve kitap yayımlandı.Bu dönemde ‘pharmacopoeias’ isimli İlaçlar kitabını yazan doktor ve meşhur botanikçi alman Valerius Cordus sayılabilir.16. yüzyılda merceklerin kesfi ve mikroskobun bulunması botanikte gelişmelere hız kazandırdı.1665 yılında Robert Hooke şişe mantarından aldığı kesitleri mikroskobunda incelerken küçük odacıklar gözlemlemiş ve bunlara ‘cell=hücre yada odacık’ adını vermiştir.Hücreyi keşfeden Robert Hooke mikroskop ile yaptığı gözlemleri çizimlerine yansıtmış ve ‘Micrographia’ (Mikro Çizimler) isimli kitabında yayımlamıştır. Robert Hooke’un mikroskop kullanarak yapmış olduğu çalışmaları takiben Marcello Malpighi ve çok önemli bitki anatomisi ve fizyolojisi çalışmaları bulunan bitki fizyolojisinin babası olarak kabul edilen ‘Nenemiah Grew’ önemli botanikçilerdendir.
17.yüzyılın önemli botanikçilerinden biri olan Gaspard Bauhin Linneus’tan önce bitkileri ikili isimlendirme yöntemi ile adlandıran ilk botanikçidir.
1727 yılında ingiliz fizyolog,mucit ve kimyacı Stephen Hales ‘Vegetable Statick'(Bitki Statiği) isimli kitabını yayımladı.Hales kitabında suyun bitkilerde nasıl mobilize edildiğini açıkladı ve bitki fizyolojisinin temellerini attı.
İsveçli botanikçi,doktor ve zoolog Carl Linnaeus(Carolus Linnaeus) 1753 yılında 6000’e yakın bitki türünü tanımladığı ve günümüzde hale kullanılan ‘Binomial nomanclature'(İkili İsimlendirme) bitki sistematiğinin temellerini attığı ‘Species Plantarum'(Bitki Türleri) isimli kitabını yayımlamıştır.Ayrıca bu kitabında Linne bitkilerin eşey orgalarını referans alıp sınıflandırılmasını önermiştir. 1754 yılında bitkiler alemini(Kingdom=Alem) 25 Class(Sınıf=Class)’a ayırmıştır.
Günümüzde botanik bilimindeki çalışmalar yapılan yeni keşifler,yöntem ve teknikler ile gelişmeye devam etmektedir.Özellikle hücre üzerinde yapılan genetik ve moleküler genetik çalışmalar,bitki kimyası,özellikle tarımsal endüstride ve beslenme alanlarında etik olarak tartışma yaratsa da(Çeşitli hastalıklara,zararlı böceklere karşı dayanıklı,yüksek verimli genetiği değiştirilmiş organizmalar) devrim sayılabilecek gelişmelere sahne olmaktadır.